Teruma-Tecawe – Szemot (Księga Wyjścia) 25:1-30:10
Dwa fragmenty Tory w tym tygodniu: Teruma i Tecawe czyta się razem, co wynika z potrzeby zamknięciu czytań na każdy tydzień w ciągu roku kalendarzowego. Ponieważ w święta i posty czytane są fragmenty dotyczące tych obrzędów, niektóre z 54 paraszy – fragmentów, są łączone. Całe czytanie poświęcone jest elementom znajdującym się w Ha-Miszkan („ha” to rodzajnik określony, czyli HaMiszkan znaczy: ten jeden jedyny Miszkan), czyli Świątyni, która towarzyszyła Izraelitom podczas ich wędrówki przez pustynię.
Przeciętna synagoga, wydaje się bardzo uboga w zdobienia, symbole. Wynika to wprost z tekstu biblijnego, a symbole są trudno zauważalne i czytelne tylko dla znających dobrze Biblię. Dlatego chciałbym zwrócić dziś uwagę na elementy znajdujące się we współczesnych synagogach i pokazać, jakie mają one odniesienie do tekstu Biblii Hebrajskiej.
W centrum Miszkanu znajdowała się „Aron” czyli „skrzynia, skarbona” z drzewa akacjowego pokryta czystym złotem. Na dwu końcach „Aronu stały dwa złote „keruw” czyli „cherubiny.” Czym były „keruw” nie wiemy, spierają się o nie komentatorzy do dzisiaj. Są źródłem inspiracji dla artystów i częstym motywem w rzeźbiarstwie i malarstwie. W Arce chowano „Ha Ejdut” – „To Jedyne Prawo”, czyli inaczej przymierze, tablice Dekalogu. Dzisiaj w synagodze, zawsze na wschodniej ścianie, również umieszczana jest „Aron” . W Aron HaKodesz, Świętej Arce, umieszczamy Torę, czyli pouczenie, także przymierze, czyli zwój z Pięcioma Księgami Mojżesza.
Miszkan miał dwie zasłony (parochet) przed wejściami:
Zrobisz też zasłonę z fioletowej i czerwonej purpury, z karmazynu i z kręconego bisioru, z cherubami wyhaftowanymi przez biegłego tkacza. Zawiesisz ją na czterech słupach z drzewa akacjowego, pokrytych złotem. Haczyki do zasłony będą ze złota, a cztery podstawy ze srebra. Powiesisz zaś zasłonę na kółkach i umieścisz wewnątrz poza zasłoną Arkę Świadectwa, i będzie oddzielała zasłona [Miejsce] Święte od Najświętszego. I położysz przebłagalnię na Arce Świadectwa w Miejscu Najświętszym. Umieścisz przed zasłoną stół i naprzeciw stołu po południowej stronie przybytku świecznik, stół zaś umieścisz po stronie północnej. Każesz też sporządzić zasłonę przy wejściu do przybytku z fioletowej i czerwonej purpury, z karmazynu i kręconego bisioru, wielobarwnie wyszywaną. I zawiesisz też przy wejściu do przybytku zasłonę na pięciu słupach z drzewa akacjowego i pokryjesz je złotem, i będą haczyki do niej ze złota. I odlejesz do nich pięć podstaw z brązu.
Wj 26,31-37 (tłum. Biblia Tysiąclecia)
Tłumacze Biblii Tysiąclecia użyli w wersecie 34 słowa przebłagalnia: I położysz przebłagalnię na Arce Świadectwa w Miejscu Najświętszym. Przebłagania w języku polskim kojarzy się z przedmiotem, który przebłaga, ubłaga Boga za nasze uczynki. Rabin Pecaric inaczej tłumaczy ten werset – moim zdaniem – zgodnie z konstrukcją Arki Świadectwa: I umieścisz pokrywę odkupienia (kaporet) nad Arką Świadectwa w Najświętszym [miejscu].
Współcześnie parochet to zasłona przed Aron HaKodesz, zakrywająca Szechinę – Obecność Bożą od ludu. Kaporet to lambrekin, zawieszony nad parochetem. Parochet i kaporet przywiązane są do karniszy, odsłania się najpierw kaporet, potem parochet.
Wchodzimy do Świętego, gdzie znajduje się Tora. Pokrowiec, „mantł”, sukienkę zakrywającą Torę, można także przyrównać do ubioru kapłana:
Pod efod zrobisz suknię , całą z fioletowej purpury. I będzie miała w środku otwór na głowę i obszywkę dokoła otworu, wykonaną przez tkacza, jak przy otworze pancerza, aby się nie rozdarła. Na dolnych jej brzegach dokoła przyszyjesz jabłka granatu z fioletowej i czerwonej purpury oraz z karmazynu, i dzwonki złote pomiędzy nimi dokoła.
Wj 28,31-33 (tłum. Biblia Tysiąclecia)
Pokrowiec na Torę (mantł), kaporet i parochet to obiekty, które są najbardziej znanymi „tekstyliami” synagogalnymi.
Tradycyjnymi motywami zdobiącymi te tekstylia są: Tablice Przymierza, dwa lwy, ręce w geście błogosławieństwa, cytaty z Tory, dwie kolumny, ornamenty liściaste, kwiatowe i różne połączenia między nimi. Trzeba pamiętać, że od późnej starożytności występuje zakaz przedstawiania postaci ludzkiej. Całą sztukę synagogalną wyznacza zaledwie kilkanaście wyraźnie określonych symboli, przedstawionych w najróżniejszych układach i proporcjach. Wyróżnia ją bogaty haft, w który wplecione są kamienie szlachetne.
Pozostańmy jeszcze w Świętym – Aron HaKodesz. Wymieniona w Wj 28,40 mitra to „micnefet” – zawój noszony na głowie kapłana, można przyrównać do korony ozdabiającej Torę, pas, szarfę czyli „awnet” – można przyrównać do przepaski, którą obwiązujemy Torę po jej czytaniu. Tarczę ozdabiającą Torę można kojarzyć z „Napierśnikiem Prawa”, noszonym na piersiach arcykapłana.
W Miszkan była także Menora – siedmioramienny świecznik z czystego złota:
Zrobisz też świecznik ze szczerego złota. Z tej samej bryły wykujesz świecznik wraz z jego podstawą i jego trzonem; jego kielichy, pąki i kwiaty będą z jednej bryły. Sześć ramion będzie wychodzić z jego boków; trzy ramiona świecznika z jednego jego boku i trzy ramiona świecznika z drugiego jego boku. Trzy kielichy kształtu kwiatów migdałowych z pąkami i kwiatami będą na jednym ramieniu, i trzy kielichy z pąkami i kwiatami kształtu kwiatów migdałowych – na drugim ramieniu. Tak będzie na sześciu ramionach wychodzących ze świecznika. Na świeczniku zaś będą cztery kielichy kształtu kwiatów migdałowych z pąkami i kwiatami. A pąk jeden będzie pod dwoma wychodzącymi z niego ramionami z jednej bryły i pąk jeden pod dwoma następnymi ramionami świecznika z jednej bryły. Tak niech będzie pod sześcioma ramionami wychodzącymi ze świecznika. Pąki te i ramiona będą wychodzić z samego świecznika i będą wykonane z jednej bryły szczerego złota. I uczynisz siedem lamp, i ustawisz te lampy w ten sposób, ażeby oświecały tę stronę, która jest przed nimi. Szczypce też i naczynia do knotów uczynisz ze szczerego złota. Z talentu szczerego złota należy wykonać świecznik i wszystkie przybory należące do niego. Uważaj zaś pilnie, aby go wykonać według wzoru, jaki zobaczyłeś na górze.
Wj 25,31-40 (tłum. Biblia Tysiąclecia)
Odwiedzający Synagogę często pytają: skąd taki wygląd menory. Odpowiadam: bo taką kazał nam zbudować Bóg – z siedmioma ramionami, profitkami, na jej ramionach mają być kielichy i kwiaty (obecnie rzadkie z powodu biedoty), a wszystko na podstawce (Wj 25:31-40, 37:17-24).
Wymienione i opisane powyżej symbole: Arka, Kaporet, Parochet, traktowane są jako najbardziej święte. Wszystkie są szanowane i całowane w odpowiednich miejscach liturgii. Najważniejszym pozostaje zwój Tory, nawet pozbawiony wszystkich zdobień.
Innymi elementami zdobniczymi w synagogach są dwie kolumny stojące po bokach, które często zdobią Aron HaKodesz. Król Salomon zbudował Ha-Mikdasz, Świątynię Jerozolimską, w którym wejścia do Świętego strzegły dwie kolumny:
A zatem odlał dwie kolumny brązowe. Jedna kolumna miała osiemnaście łokci wysokości, a dwanaście łokci obwodu, [tyleż] i druga kolumna. Następnie wykonał dwie głowice na szczyty tych kolumn, ulane z brązu. Pięć łokci wynosiła wysokość głowicy jednej i pięć łokci wysokość głowicy drugiej. Na głowicach, które były na szczycie kolumn, były sploty na wzór sieci lub też misternie wykonane ogniwa roboty łańcuchowej: sploty na jednej i na drugiej głowicy. Wykonał też jabłka granatu: dwa rzędy dokoła każdego splotu, aby okrywały te głowice umieszczone na szczycie. Tak samo zrobił na drugiej głowicy. Głowice, będące na szczycie tych kolumn w sieni, miały kształt lilii wielkości czterech łokci. Ponadto głowice na obydwu kolumnach, zarówno ponad spojeniami na tle splotów, jak i blisko przy nich miały dokoła dwieście jabłek granatu na jednej głowicy i tak samo na drugiej głowicy. Kolumny te postawił przy sieni głównej budowli. Kolumnie postawionej po prawej stronie nadał imię Jakin, a kolumnie postawionej po lewej stronie nadał imię Boaz. A na wierzchu tych kolumn był kształt lilii. Tak została wykończona robota tych kolumn.
1 Krl 7,15-22 (tłum. Biblia Tysiąclecia)
W Pięcioksięgu Mojżesza i komentarzach do niej nie ma ani słowa o symbolu, jakim jest Gwiazda Dawida. Ze społecznością żydowską zaczęto kojarzyć ją dopiero w XVI wieku, a z końcem XIX wieku stała się symbolem syjonizmu, ruchem pragnącym przywrócenia państwa żydowskiego w Palestynie: Izraela. Przed II Wojną Światową Niemcy uczynili ją znakiem hańby, którą miał nosić każdy Żyd po 1934 roku. Po powstaniu Państwa Izrael w 1948 roku Gwiazda Dawida stała się symbolem żydowskiej chwały, jest koloru niebieskiego, koloru nadziei i umieszczono ją na fladze Izraela.
Są różne symbole. Te, które znajdziemy w synagodze, choć nieliczne, to symbole Świętości, mające ponad trzy tysiące lat tradycji.